Digitale afhankelijkheid. Zoals sommige lezers weten, ben ik een softwareontwikkelaar. Inmiddels behoor ik tot de eerste generatie Microsoft-ontwikkelaars. Van BASIC en Pascal tot .NET, ik heb vanaf de jaren ’80 van dichtbij meegemaakt hoe de wereld binnen mijn vakgebied is veranderd. En wat een wereld is het geworden. Een wereld die, vanaf het prille begin, voor velen schimmig en ongrijpbaar was – en dat blijft tot op de dag van vandaag.
Ons vakgebied heeft er nooit veel belang bij gehad om transparant te zijn. Wat we precies doen, blijft voor de meeste mensen een mysterie, en eerlijk is eerlijk: dat mysterie werkt in ons voordeel. Softwareontwikkeling begon ooit met een nobel doel. Het repeterende, eentonige werk uit handen nemen door het te automatiseren. Denk aan het schrijven van documenten: een computer kon een bestand wel opslaan, maar had geen idee wat er daadwerkelijk in stond. We verruilden fysieke ordners voor harde schijven met mappenstructuren. Een pragmatische en efficiënte vooruitgang, niets meer en niets minder.
Met de komst van het internet veranderde alles. Ineens konden we niet alleen processen automatiseren, maar ook gegevens delen met anderen zonder dat daar een fysieke enveloppe aan te pas kwam. Het idee van de papierloze organisatie werd geboren, en stap voor stap ontsloten we steeds meer informatie. Het was een tijd vol spannende mogelijkheden. Maar zoals met elke vooruitgang, begon ook de keerzijde langzaam maar zeker zichtbaar te worden.
Ethische kwesties in een grenzeloze wereld
Het internet, dat ons in staat stelde om te verbinden en te delen, bracht ook vragen met zich mee. Ethische dilemma’s en conflicten met wetgeving doken op. Want wat betekent ‘open internet’ wanneer het botst met privacywetten? En wie bepaalt eigenlijk wat acceptabel is? Een vraag die steeds relevanter werd toen sociale media opkwamen en iedereen, bewust of onbewust, begon bij te dragen aan een enorme digitale voetafdruk.
Neem persoonsgegevens. We delen ze zonder er veel bij stil te staan, en de risico’s? Die raken de gemiddelde Nederlander nauwelijks. Ja, de Europese Unie maakt zich zorgen en stelt regels op, zoals de GDPR. Maar hoe bewust is de gebruiker zelf van wat hij achterlaat op die digitale snelweg? De waarheid is dat de meesten niet verder komen dan een oppervlakkige verbazing als ze horen hoe data wordt verzameld en gebruikt. Terwijl we in werkelijkheid al jaren – misschien zelfs decennia – onderdeel zijn van een systeem dat ons steeds verder in een digitale greep houdt.
De grote techreuzen: een onomkeerbare afhankelijkheid
We leven in een wereld waarin grote techbedrijven – lees: Microsoft, Google, Meta – een bijna onvoorstelbare invloed hebben. Denk bijvoorbeeld aan de manier waarop Google zoekresultaten manipuleert om hun eigen diensten te promoten, of hoe Meta algoritmes gebruikt om gebruikers steeds langer op hun platform te houden. Deze praktijken hebben enorme maatschappelijke implicaties, van beïnvloeding van verkiezingen tot de verslavende werking van sociale media. Van de 17 miljoen Nederlanders boven de vier jaar gebruikt ruim 14 miljoen sociale media. Tegelijkertijd registreert Microsoft elke actie op een Windows-machine en gebruikt die gegevens om AI te trainen. Dit is geen toekomstscenario; het gebeurt nu, met een enorme impact op het milieu.
Erger nog, grote organisaties zijn volledig afhankelijk van deze bedrijven. Waar zijn de alternatieven? Ze bestaan amper, en de alternatieven die er zijn, worden nauwelijks overwogen. Het is een ontwikkeling die al decennia aan de gang is. Slimme mensen waarschuwen ons al jaren. Maar we lijken collectief doof voor die waarschuwingen.
Waarom? Omdat we, ondanks al onze technologische vooruitgang, nog steeds primaten zijn. Slimme primaten, zeker, maar met een collectief geheugen dat niet verder teruggaat dan twee generaties. We blijven volgzaam, rennen achter de grootste verhalen aan. Soms zijn dat populistische politici, soms zijn het de algoritmen van sociale media.
Mijn eigen hypocrisie
Het is makkelijk om met de vinger te wijzen. Maar eerlijkheid gebiedt te zeggen: ook ik maak deel uit van dit systeem. Ik gebruik sociale media om mijn blogs een publiek te geven. Ik werk op een Windows-machine, afhankelijk van Microsoft. En ja, mijn zorgen hebben een selectief karakter, want mijn werk is ook mijn broodwinning.
Maar misschien is dat juist de reden waarom ik hier zo’n punt van maak. Als ontwikkelaar zit ik immers midden in deze wereld. Ik zie hoe gemakkelijk technologie kan verleiden, hoe algoritmes worden ingezet om gedrag te sturen, en hoe data onbewust wordt prijsgegeven. Het confronteert me dagelijks met vragen over mijn eigen bijdrage aan dit systeem en de verantwoordelijkheid die daarmee gepaard gaat. Het is niet alleen een professionele kwestie, maar ook een persoonlijke zoektocht naar balans tussen wat mogelijk is en wat ethisch verantwoord voelt. Want als iemand die dagelijks in deze wereld opereert, zie ik zowel de voordelen als de valkuilen. Ik weet wat er technisch mogelijk is, maar ook hoe weinig we stilstaan bij de gevolgen. En dat is precies waar ik mijn hoop op vestig: bewustwording.
Reflectie
Technologie biedt ons ontegenzeggelijk prachtige kansen. Het maakt ons leven makkelijker, efficiënter en in veel opzichten beter. Maar het mag ons niet verblinden. We moeten kritisch blijven, onszelf vragen blijven stellen. Wat betekent het delen van onze gegevens? Wie heeft er toegang toe, en waarvoor wordt het gebruikt? En wat zijn de langetermijngevolgen voor ons als individu, als samenleving?
De digitale wereld is geen zwart-wit verhaal van goed of slecht. Het is een complexe, voortdurend evoluerende realiteit. Maar door bewust na te denken over de keuzes die we maken, kunnen we misschien voorkomen dat we volledig in de greep raken van die grote techreuzen. Het is geen gemakkelijke weg, maar het is er een die we niet langer kunnen vermijden. Want zoals het spreekwoord zegt: wie bewust kiest, heeft de toekomst in eigen hand.
